Historgia

 

 

L’uniun dallas Romontschas e dals Romontschs en la Bassa – URB

Roman Pfister, president

La contribuziun ha per mira da dar ina pintga vesta dalla fundaziun dall’uniun e silsuenter surtut dar in’egliada sin las sfidas dad oz e damaun. Quellas ein buc mo per l’URB grondas ed impurtontas; la fuorma d’uniun sco nus enconuschin, batta cun differents problems dalla societad moderna e digitalisada d’ozilgi.

 

1991: Fundaziun dall’URB

Duront liung temps ha Lia Rumantscha (LR) sco organisaziun tetgala representau la Romontschia mo entras las uniuns territorialas u da tschep. Bein ch’ei ha dau midadas organisatoricas e regiunalas el decuors dils onns, ein ellas aunc oz las uniuns affiladas dalla LR (Surselva Romontscha – SR, Uniun dals Grischs – UdG, Uniun Rumantscha Grischun Central – URGC). Oz ei era l’URB cun siu commembradi da varga 600 persunas in’uniun affilada dalla LR e representa aschia surtut il territori dalla schinumnada diaspora. Quei fatg ei denton buca staus pusseivels d’in gi sin l’auter; lein dar leutier in’egliada sil passau.

Duront ils onns 80 ein ins adina dapli vegnius pertschards che las romontschas e romontschs en la Bassa representen in considerabel diember dalla Rumantschia e che quei potenzial duess el futur era vegnir tratgs a nez per defender ils interess communabels. Il president dalla LR da quei temps, Toni Cantieni, ha era sco um dalla politica saviu dar impurtonts impuls. Aschia envida el 1988 ils represchentants dallas differentas gruppaziuns romontschas ad ina sesida da discussiun a Turitg. Ina gruppa da lavur vegn mess a strada e duess sclarir ils giavischs ed ils basegns dals romontschs en la Bassa. Sut la bitgetta da Dumeni Capeder ensemen cun Cilgia Vital, Sigi Lutz e Gian Guolf Bardolavegn 1989 il resultat da questa lavur inoltraus alla LR. Il giavisch d’haver in’uniun che reunescha la romontschia en la bassa ei aschia per l’emprema gada staus formulaus era enviers la LR. La gruppa da lavur organisescha aunc il medem onn in inscunter a Berna ed inoltrescha silsuenter ina resoluziun per mauns dalla Cuminonza Radio Romontsch (CRR)en favur dallas emissiuns romontschas era en la Bassa[1].

Ed ussa entscheiva la vera hoistoria dall’URB; igl onn 1991 ei l’URB il tema dalla scuntrada da Laax. La radunonza da delegai e delegadas dalla LR approbescha la midada dils statuts e possibilitescha aschia l’integraziun dalla futura URB. Ei vegn denton era pretendiu che la nov’uniun presenti agens statuts. Quels ein lu vegni presentai alla radunonza dils 23 da november 1991 a Sogn Gagl. La discussiun leusura ei stada intensiva e demuosse ch’ei existeva bein enqualas resalvas enviers la nov’uniun. Aschia astgan mo persunas che habiteschan buc el Grischun daventar commembras. La tema da piarder el futur commembradi en favur dall’URB era per las uniuns territorialas bein motivada[2]. Sco emprem president dall’uniun ei Gian Guolf Bardola vegnius elegius. Aunc il medem onn reussescha ei a l’URB da rimnar en tut las regiuns dalla Bassa varga 750 suttascripziuns per inoltrar ina petiziun a cusseglier federal Adolf Ogi en favur d’ina futura derasaziun dal Radio Romontsch era en la Bassa; in bi success per la giuvna uniun!

Ils proxims decenis semuossa ei ch’igl accent principal dallas activitads dall’URB seconcentrescha sin Turitg e sia regiun. Quei ei schilunsch capeivel, perquei ch’ella representa la gronda cuminonza dal commembradi. Denton hai ei era adina puspei dau inscunters ed occurrenzas en autras regiuns. Duront quels onns han era giu liug las discussiuns e disputs en context cun l’introducziun dal Rumatsch Grischun (RG). En quei context astg’ins menziunar che l’URB ha adina giu in spert aviert e positiv enviers il RG. La suprastonza dall’uniun secumpona da representants dals differents idioms. Mintgin plaida e sexprima en siu idiom en nus capin bein l’in l’auter. Aschi lunsch sco pusseivel ei nossa communicaziun a scret enviers il commembradi en RG.

Per sustener il romontsch – sco stipulau els statuts – ha l’URB adina puspei possibilitau a givens artists/As da musica, cant e litteratura da sepresentar a caschun da ses inscunters ed occurrenzas. Bein enquala persuna oz da num e pum han a sias uras astgau embellir ina da nossas occurenzas[3].

 

Il temps dad oz

La perioda dalla pandemia COVID19 ei stada per pli u meins tut las uniuns ina gronda frida e medemamein era ina gronda sfida en in temps nua che las uniuns havevan gia da batter cun differents problems. La media dalla vegliadetgna dalla cumposiziun dal commembradi ei s’augmentada considerablamein duront las davosas decadas. Quei vul gir ch’ei maunca l’affluenza da giuvens commembers/As. Ils motivs da quei fact ein segir multifars. La concurrenza cun autras purschidas ei ozilgi fetg gronda, savens maunca il temps ni era igl interess per in engaschi en favur d’ina uniun. E lu ein las purschidas dallas uniuns forsa buc pli adina quei che vegn dumandau e tschercau oz dad in e mintgin.

Duront ils onns 2020/21 ha l’URB giu la cuida da sustener in student duront sia lavur da master ch’el ha fagt en context cun noss’uniun[4]. Oz essan nus vidlunder da realisar entginas ideas e propostas. Aschia havein nus era realisau in per inscunters da moda e maniera digitala. Quella metoda ha igl avantatg ch’ina participaziun ei pusseivla a distanza e la purschida sa era vegnir visualisada pli tard, tut tenor temps e peda dallas persunas interessadas. Secapescha ch’in inscunter digital remplazza buc la scuntrada reala e las sfidas dalla tecnica ein magari empau grondas per il public. Oz organisein nus puspei inscunters reals sco giavischau dal commembradi, denton ha igl inscunter digital era sia legitimaziun e vegn perquei el futur mintgaton era a vegnir practicaus.

La digitalisaziun ei ina tematica ch’occupescha fermamein la societad dad oz. Aschia sesprova era l’URB da far ils pass necessaris en la buna direcziun. L’administraziun dil commembradi e la communicaziun cun quel succeda oz adina dapli mo sind moda e maniera digitala. Denton stuein nus era respectar ch’ina part da nies commembradi viva aunc adina senza esser colligiada al mund digital. Ord quella optica havein nus era susteniu il project per la realisaziun dil Dicziunari Rumantsch. Quel representa oz la suletta sligiaziun da dicziunari digital che funcziunescha sin telefonin e che risguarda tut ils idioms sco era il RG[5].

 

Las sfidas da damaun

Cun la nova missiva da cultura digl Uffeci federal da cultura (UFC) per ils onns 2021-24 ha la Rumantschia en la Bassa survegniu empau dapli peisa ed era dapli sustegn finanzial. Igl ei legreivel, ch’avon tut l’instrucziun dal romontsch per giuvenils en la Bassa survegn cheutras dapli sustegn. En quei context vegn era l’URB a concretisar entginas da sias activitads. Sco gia menziunau vegn la transformaziun digitala ad occupar nus vinavon era el futur. Ord que motiv vegn l’URB a sustener tenor sias pusseivladads projects che van en quella direcziun. La realisaziun d’in calender d’occurrenzas per la Rumantschia ei ina tala idea che vegn el futur a vegnir conretisada, eventualmein era cun sustegn dagl UFC. Era la collaboraziun cun autras uniuns en la Bassa ei da ponderar sut igl aspect dalla digitalisaziun. Mourt la penuria d’anflar persunas che sengaschen per las uniuns eis ei primordial da nezegiar sinergias. Quei ei surtut pusseivel cun utilisar las pusseivladads offeridas entras mieds e sligiaziuns digitalas. Nus astgein denton buc emblidar che nus essan leu en concurrenza cun organisaziuns professiunalas (RTR, FMR, LR ed autras instanzas) che realiseschan gia oz excellents products pil romontsch e quels san era vegnir consumai dapertut senza limitas. Cheu stuein nus acceptar che nus havein in’autra, pli dischenta rolla.

A liunga vesta sesemien nus era d’haver ina localitad romontscha en la Bassa cun ina collavoratura regiunala sco quei ei il cass en las regiuns territorialas dalla Rumantschia. En scadin cass vegn l’URB era a restar fideivla a sia intenziun principala d’antruras, d’organisar inscunters ed occurrenzas cun contacts persunals che lubeschan la practicar il romontsch (mintgin en siu idiom) en cumpignia. Sentupar, tschintschar, tedlar, leger, scriver, cantar, selegrar, discutar cun forsa era dispitar mintgaton ein activitads che mantegnan nies lungatg-mumma era en ina societad multilinguistica e multiculturala.

Igl ei in giavisch ed ina porscha dall’URB era alla Surselva Romontscha, che persunas che bandunan igl intschess romontsch dil Grischun anflien era linguisticamein in pei a tiara en la Bassa. En ina tala situaziun essas vus tuts e tuttas cordialmein beinvegnidas en noss’uniun! Las infurmaziuns necessarias leutier anfleis vus sin nossa pagina d’internet.

 

Indicaziuns administrativas

Suprastonza URB: Roman Pfister, president; Elisanna Nuotclà, vicepresidenta; Gaudenz Caveng, cassier; Nino Enderlin, actuar, Daniel Monn, assessur, Lars Prevost; communicaziun; Daniela Dendena, assessura.

Pagina internet: www.uniun-urb.clubdesk.com

Facebook: www.facebook.com/uiniu-urb

 

 

ILLUSTRAZIUNS                    Fotografias: Archivalias URB

 

Sidonia Caviezel, Inscunter a Turitg (2019)

  

Annina Sedlacek e Nikolas Stocker, Occurrenza a Berna (2019)

  

Gruppa da musicae «el mar», Inscunter a Turitg (2019)

 

Chor Grischun Sogn Gagl, Inscunter a Sogn Gagl (2018)

 

Hans Fäh, Ciril Berther ed Arnold Spescha, Inscunter Turitg (2017)

 

Domenic Janett, Inscunter a Turitg (2018)

 

Arno Camenisch e Pascal Gamboni, Inscunter a Turitg (2013)

  

Invit per Inscunter digital (1921)

 

__________________________________________________________________